بررسی ژئوشیمیایی عناصر سنگین در آب مخزن سد کلقان (شهرستان بستان آباد، آذربایجان شرقی)

منطقه مورد مطالعه سد کلقان واقع در شهرستان بستان‌آباد آذربایجان شرقی است. در این پژوهش به بررسی رسوبات رودخانه‌های ورودی به مخزن سد کلقان و واحدهای سنگی محدوده مخزن سد پرداخته شده است. برای این منظور 3 نمونه از رسوبات رودخانه‌های منتهی به مخزن سد و همچنین 15 نمونه از واحدهای سنگی مخزن سد در سال 1391 برداشت گردید. برای تعیین میزان غلظت عناصر سنگین در رسوبات، از روش تفکیک شیمیایی 5 مرحله‌ای استفاده گردید. نتایج حاصل از ارزیابی فاکتور غنی‌شدگی (EF) نشان داد، برای آرسنیک غنی‌شدگی برابر 88/3 می‌باشد که در ردۀ آلودگی میانه قرار می‌گیرد. همچنین شدت آلودگی نیکل، کروم و مولیبدن طبق شاخص (EF) و (Igeo) و (Ipoll) در محدودۀ غیرآلوده قرار می‌گیرد. بررسی پتروگرافی واحدهای سنگی سد مخزن کلقان نشان‌دهندۀ تأثیر ولکانیسم سهند در محدودۀ مخزن و شکل‌گیری غالب سنگ‌ها در محیطی اسیدی می‌باشد همچنین دگرسانی‌های مختلفی مانند فیلیک و پروپلیتیک در منطقه مشهود می‌باشد. برای ارزیابی میزان غلظت عناصر سنگین در واحدهای سنگی مخزن سد، نمونه‌های برداشت شده به آزمایشگاه پژوهش‌های کاربردی سازمان زمین‌شناسی البرز ارسال گردید تا مورد آنالیز ICP-OES قرار گیرد. بررسی‌ها نشان داد، غلظت عناصر سنگین در تمام نمونه‌ها بیشتر از میانگین آنها در پوسته زمین می‌باشد. برای بررسی میزان آزادسازی فلزات سنگین از واحدهای سنگی در اثر آبگیری مخزن سد و انتقال آن به منابع آب، 7 نمونه از واحدهای سنگی را در بطری‌های پلی‌اتیلن قرار داده و شیبه‌سازی انجام شد. از این میان نمونه‌های فوق، فقط نمونه (A7) توانایی آزاد نمودن عناصر سنگین و سمی (Mn, Zn, As, Cr, Cu, Pb) را به آب دارد و چهار نمونه (A2, A3, A5, A7)،pH  کاملاً اسیدی (3-5/4) در آب شبیه‌سازی شده ایجاد نموده‌اند. نتایج حاصل از تجزیه کامل نمونه A8 نشان‌دهندۀ تمرکز فلزات سنگین و سمی در حد بسیار بالا در این نمونه است. همچنین نتیجه آنالیز ICP-Mass آب چشمۀ اسیدی که در پشت سر ریز سد و در میان نمونه A8 تشکیل شده حاکی از آن است که این آب سرشار از عناصر سمی و خطرناک برای انسان و محیط زیست می‌باشد.